Η σχέση με το διαδίκτυο, όπως με τις ψυχοδραστικές ουσίες, έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά που βρίσκονται στο κέντρο του ενδιαφέροντος της εφηβείας.
- Κατ’ αρχάς αποτελεί μια «κλειδαρότρυπα» στα μυστικά του κόσμου των ενηλίκων και δημιουργεί έλξη, όπως για την εφηβική φαντασία το τι συμβαίνει στο γονεϊκό δωμάτιο, πίσω από την κλειδαρότρυπα.
- Επίσης ενισχύει τη ναρκισσιστική φαντασίωση της παιδικής παντοδυναμίας, σε μια φάση της ζωής που πρέπει αυτή να εγκαταλειφθεί για να μπορέσει ο έφηβος να αποεξιδανικεύσει τον εαυτό του.
- Ικανοποιεί όμως και την ανάγκη εξάρτησης του εφήβου, την οποία από τη μία πολεμά στη σχέση με τους γονείς του και από την άλλη υποσυνείδητα την υποκαθιστά στην σχέση με την ουσία ή το διαδίκτυο.
- Επιπλέον γίνεται ο συνθετικός κρίκος για την ένταξη του σε μια ομάδα συνομηλίκων, πολλές φορές για πρώτη φορά, με τους οποίους έχει κοινά χαρακτηριστικά, μιλούν την ίδια γλώσσα, έχουν εύκολη πρόσβαση στο μέσον και προσδοκία άμεσης ικανοποίησης.
Εθισμός στο διαδίκτυο
Το διαδίκτυο είναι όντως η μεγάλη ηλεκτρονική φυγή στο σύμπαν, το ελεύθερο ταξίδι προς όποιο σημείο του ορίζοντα, η αδέσμευτη συνάντηση και επικοινωνία με οποιονδήποτε άνθρωπο, η απεριόριστη ανταλλαγή σκέψεων, ιδεών, πληροφοριών και γνώσεων. Φαίνεται σαν να πραγματοποιεί, με καθυστέρηση δεκαετιών, τα οράματα αυτά της γενιάς των Doors. Είναι επίσης συνδεδεμένο με τα downloads, το κατέβασμα δηλαδή προγραμμάτων, αρχείων και παιχνιδιών, τα chat rooms, τις γνωριμίες, την ψυχαγωγία. Ανάμεσα σε αυτά συνειρμικά στο μυαλό των παιδιών έρχονται και λέξεις όπως πορνογραφία κλπ. Είναι εύλογο ότι ο παροξυσμός του ποσοτικού παράγει όλο και πιο πολύ το ομοίωμα, το σκουπίδι, στο διαδίκτυο. Πώς όμως διαχειρίζεται το παιδί και αργότερα ο έφηβος αυτές τις όχι πάντοτε αφομοιώσιμες υπερπληροφοριακές εικόνες σε σχέση με την ανάπτυξη της δικής του αυτό – εικόνας και την συγκρότηση της ταυτότητας του;
Όπως συμβαίνει με κάθε νέο και καινοτόμο προϊόν, εκτός από τα θετικά χαρακτηριστικά του επιβάλλεται να επισημαίνονται και οι πιθανές αρνητικές του παρενέργειες, μία από τις οποίες είναι η «κομπιουτεροεξάρτηση». Αναφέρομαι στις περιπτώσεις εκείνες των παιδιών και εφήβων που «σερφάρουν» ατέλειωτες ώρες στο διαδίκτυο μοναχικά, ή έχοντας υποκαταστήσει κάθε άμεση διαπροσωπική επικοινωνία με τη, μέσω οθόνης, ηλεκτρονική ομαδική ή διμερή συνάντηση και επαφή.
Μπροστά στην υπερφόρτωση από δύσκολα διαχειριζόμενες πληροφορίες και τους πολλαπλούς δυνητικούς ρόλους, επιλογές και προσανατολισμούς, οι έφηβοι αναζητούν όλο και περισσότερο την ανακούφιση σε εικονικές και ανώνυμες ασφαλείς αλληλεπιδράσεις στα chat rooms του διαδικτύου. Η συνεχώς αυξανόμενη χρήση τους δείχνει τη μεγάλη αδυναμία στις φιλικές και διαφυλικές επιλογές του σημερινού εφήβου (Ντάβου Μπ., 2003).
Σε αυτόν τον εικονικό χώρο, όπου έχει ακυρωθεί η φυσική παρουσία και η σωματική γλώσσα, εκφορτίζονται πρόσκαιρα και ανώδυνα οι επιθυμίες, χωρίς να εκτονώνονται. Έτσι το διαδίκτυο εξελίσσεται σε μια ολοένα πιο πολυπληθή εικονική παγκόσμια περατζάδα , αντικαθιστώντας τη «βόλτα» στην πλατεία (Ντάβου Μπ., 2003). Έφηβοι και νέοι, έχοντας αφήσει το φυσικό τους σώμα πίσω, στον πραγματικό χώρο, υπερβαίνουν τα όρια και τους περιορισμούς του – συμπεριλαμβανομένου και του βιολογικού φύλλου – (Dietrich, 1997) και πειραματίζονται με διαφορετικές ταυτότητες και προσωπικότητες, ενώ ταυτόχρονα καθηλώνονται σε εικονικές σχέσεις.
Όταν κάποτε συναντηθούν ζωντανά, καθώς η πραγματικότητα ματαιώνει την φαντασίωση, ο χρήστης επιστρέφει στην ασφάλεια του εικονικού. Εγκλωβίζεται συχνά σε μια περιπλάνηση χωρίς ελπίδα εξόδου και επανένταξη στην κοινωνία, αυξάνοντας διαρκώς την καθημερινή δόση διαδικτυακής εξάρτησης.
Η εφηβεία είναι μία περίοδος πολύ ευάλωτη στις εξαρτήσεις. Με αυτόν τον τρόπο ανακόπτεται η δύσκολη αλλά αναγκαία εμπειρία της βαθμιαίας προσωπικής εξέλιξης μέσα από τις αντιφάσεις και τις συγκρούσεις, για την αναζήτηση της ταυτότητας και της ικανότητας. Η παθολογική χρήση του διαδικτύου είναι ανταγωνιστική ως προς μια φυσιολογική συμπεριφορά του εφήβου και συνυπάρχει πολύ συχνά με διαταραχές όπως κατάθλιψη, ψυχαναγκαστική δομή και αισθήματα μοναξιάς και αποξένωσης, που συνθέτουν το σύνδρομο της εξάρτησης (Kraut et al, 1998). Από έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Ισπανία ( Universidad National de Education a Distancia, Algeciras and Universidad de Malaga), με ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιείται από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και για τη διάγνωση της εξάρτησης από ψυχοδραστικές ουσίες ή για την παθολογική χαρτοπαιξία, προκύπτει ότι ποσοστό, περίπου 10% των παιδιών πληρούσαν τα κριτήρια εξάρτησης. Εμφάνιζαν μάλιστα στερητικά συμπτώματα τα οποία εξαφανίζονταν μέσω της έστω και μικρής «χρήσης» του διαδικτύου.
Γράφει ο Χάρης Καραμπέτσος Ψυχίατρος Παίδων και Εφήβων